Sayısal Kod Sistemleri Nelerdir

Dijital elektronikte yapılan işlemleri kolaylaştırmak ve hata oranlarını azaltmak
amacıyla kodlar kullanılır.
Kodlama, iki küme elemanları arasında karşılığı kesin olarak belirtilen kurallar
bütünüdür. Diğer bir şekilde ifade edilirse, görünebilen, okunabilen, yazı, sayı ve işaretlerin
değiştirilmesi işlemine “kodlama” denir.

Sayısal sistemler için oluşturulmuş birçok farklı kod vardır ve her biri tasarlanmış
oldukları işler için en ideal çözümleri sunmaktadır. Günlük yaşantımızda en çok kullanılan
sistem onluk (decimal) sayı sistemidir. Bundan dolayı bilgisayarlara verilen bilgiler, onlu
sistemdedir. Bilgisayarların verilen onluk sistemdeki bilgileri algılaması için her bir verinin
sekizli gruplar halinde ikilik sisteme çevrilmesi gerektiğinden ve sayısal sistemlerin ikili
mantık seviyesi (var(1)- yok(0) mantığı) ile tanımlanmaları, sayısal tasarımcıların binary
(ikili) sayı sistemini ve aritmetiğini bilmelerini zorunlu hale getirmiştir.Her uygulama için ikilik sistemdeki sayılarla çalışmak fazla basamak sayıları
yüzünden işlemleri zorlaştırmakta ve yüksek hata olasılığını artırmaktadır. Bu tarz
sorunların çözülmesinde farklı sayı kodları, sayısal tasarımcılara daha kullanışlı çözümler
sunmaktadır.
Kod sistemleri sayısal ve alfasayısal olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu faaliyette sayısal
kodlardan sayısal sistemlerde en çok kullanılanları anlatılacaktır.

BCD (Binary Coded Decimal- 8421 ) Kodu

DESİMAL BCD(8421)
0 0000
1 0001
2 0010
3 0011
4 0100
5 0101
6 0110
7 0111
8 1000
9 1001
Tablo 1.1: Decimal BCD(8421) Kod karşılığı
Burada 8421 ifadesi ikili sistemdeki basamaklarını (23222120) göstermektedir.
Not: İki veya daha fazla basamaktan oluşan decimal sayılar için tek basamaklı
decimal sayıların binary kodları yan yana konur.
Örneğin;
(23)10 =>(2)10 = (0010)BCD ve (3)10 = (0011)BCD
=> (23)10 = (0010 0011)BCD
Bu kodlamanın en yüksek basamak ağırlığı (23) 8, üçüncü basamak (22) 4, ikinci
basamak (21) 2 ve en düşük basamak ağırlığı (20) 1 olarak belirlenmiştir ve bu kodlama her

bir onluk sistemdeki (decimal) sayının dört bitlik karşılığı yazılarak tamamlanır.
Örnek 1: Aşağıda verilen onluk sistemdeki (Decimal) sayının BCD kod karşılığını
bulunuz.
(49)10 = ( ? )BCD
Dönüştürme işlemi onluk sistemdeki (decimal) her bir rakamın dört bitlik BCD
karşılığı yazılarak bulunur;
4 9
(0100) (1001)
(49)10 = ( 0100 1001 )BCD
Örnek 2: Aşağıda verilen BCD sayının Decimal kod karşılığını bulunuz.
(0001 1001 0010)BCD = ( ? )10
Dönüştürme işlemi her bir dört bitlik BCD rakamın onluk sistemdeki (Decimal)
karşılığı yazılarak bulunur;
0001 1001 0010
(1) ( 9) (2)
(0001 1001 0010)BCD = ( 192 )10
8421 BCD kodu dışında 2421 BCD koduda bulunmaktadır.
1.1.2. Oktal (Sekizli) Kod (Octal Code- BCO)
Bu kod ikilik sisteme kodlanmış sekizlik sistem (Binary Coded Octal-BCO) olarak da
bilinir.
Oktal (sekizli) kodun tabanı sekiz olup, bu kod0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 rakamları
kullanılarak temsil edilir. 0 ile 7 arasındaki oktal (sekizli) rakamlar, 3 bit binary olarak (ikilik
sistemde) ifade edilir. İki veya daha fazla basamaktan oluşan oktal sayılar için tek basamaklı
oktal sayıların binary kodları yan yana konur. Bazı oktal sayıların BCO karşılığı tablo 1.2’
de gösterilmiştir.
OKTAL BCO BİNARY
0 000 0000
1 001 0001
2 010 0010
3 011 0011
4 100 0100
5 101 0101
6 110 0110
7 111 0111
10 001 000 1000
11 001 001 1001
12 001 010 1010
13 001 011 1011
14 001 100 1100
15 001 101 1101
16 001 110 1110
17 001 111 1111
Tablo 1.2: Oktal – BCO - Binary - kod karşılığı
Örnek 1: Aşağıda verilen Oktal sayının BCO kod karşılığını bulunuz.
(47)8 = ( ? )BCO
Dönüştürme işlemi her bir Decimal rakamın dört bitlik BCD (8421) karşılığı yazılarak
bulunur;
4 7
(100) (111)
(47)8 = ( 100 111 )BCO
Örnek 2: Aşağıda verilen BCO sayıyı Oktal karşılığını bulunuz.
(101 001 110)BCO = ( ? )8
Dönüştürme işlemi her bir dört bitlik BCO rakamın Oktal karşılığı yazılarak bulunur;
101 001 110
(5) ( 1) ( 6)
(101 001 110)BCO = ( 516 )8
Hekzadesimal Kod (Hexadecimal Code- BCH)
Bu kod ikilik sisteme kodlanmış sekizlik sistem (Binary Coded Hexadecimal-BCH)
olarak da bilinir.
Hekzadesimal (On altılı) sayı sisteminin tabanı 16’dır. Bu sayı sistemi diğerlerine
göre farklılık gösterir. Bu kodlamada hexadecimal (on altılık sistemdeki) rakamlar ve
sistemde tanımlı harfler, binary olarak (ikili sistemde) ifade edilir. 0’dan 9'a kadar rakamlar
kendileriyle, 10’dan 15’e kadar olan rakamlar ise sırayla A’dan F'ye kadar olan harfler ile
temsil edilir. Aşağıdaki tablo 1.3’ te 0 - 15 arası hekzadesimal (on altılı sayı sistemi)
sayıların BCH karşılıkları görülmektedir
HEGZADESİMAL BCH BİNARY
0 0000 0000
1 0001 0001
2 0010 0010
3 0011 0011
4 0100 0100
5 0101 0101
6 0110 0110
7 0111 0111
8 1000 1000
9 1001 1001
A 1010 1010
B 1011 1011
C 1100 1100
D 1101 1101
E 1110 1110
F 1111 1111
Tablo 1.3: Hekzadesimal (on altılı sayı sistemi) – BCH – Binary (ikili sayı sistemi) kod
karşılıkları
İki veya daha fazla basamaktan oluşan hekzadesimal (on altılı sayı sistemndeki)
sayılar için tek basamaklı hekzadesimal (on altılı sayı sistemindeki) sayıların binary kodları
yan yana konur.
Örnek 1: Aşağıda verilen Hekzadesimal (on altılı sayı sistemi) sayının BCH kod
karşılığını bulunuz.
(5B)16 = ( ? )BCH
Dönüştürme işlemi her bir hekzadesimal (on altılık sayı sistemindeki) rakamın dört
bitlik Binary (ikili sistemdeki) karşılığı yazılarak bulunur;
5 B
(0101) (1011)
On altılık sistemdeki B’ harfinin onluk sistemdeki karşılığnın 11 olduğu
unutulmamalıdır. 11 sayısının ikili sistemdeki karşılığı 1011’dir. Onaltılık sistemde harflerle
temsil edilen sayıların onluk sistemdeki karşılığını bilmek sistem çevirmelerinde size
yardımcı olacaktır.
(5B)16 = ( 0101 1011 )BCH
Örnek 2: Aşağıda verilen BCH sayının Hekzadesimal karşılığını bulunuz.
(1111 1001 0111)BCH = ( ? )16
Dönüştürme işlemi her bir dört bitlik BCH rakamın hekzadesimal karşılığı yazılarak
bulunur;
1111 1001 0111
(F) ( 9) ( 7)
( 1111 1001 0111 )BCH = ( F97 )16
1.1.4. Üç- Fazlalık Kod (Excess- three code , Xs-3 code )
Üç fazlalık kodu, üç-ilave kod olarakta bilinir. Bu kod, BCD kodu ile ilgilidir ve
belirli aritmetik işlemlerde işlem kolaylığı nedeniyle BCD kodu yerine kullanılır. Decimal
sayıların BCD kod karşılıklarına 3 = (0011)2 eklenerek elde edilir. Tam tersi kod dönüşümü
istenirse verilen her bir sayıdan üç çıkartılması gerekir.
Bu kodlama bazı aritmetik işlemlerde kolaylık sağlamasına rağmen tümleyen
almadaki güçlükleri kullanımda azalmasına yol açmıştır. Aşağıda Tablo 1.4’te onluk
sistemdeki rakamların (decimal code) ve BCD kodun, 3 ilave kod karşılıkları verilmiştir.
DESİMAL BCD 3 FAZLALIK
0 0000 0011
1 0001 0100
2 0010 0101
3 0011 0110
4 0100 0111
5 0101 1000
6 0110 1001
7 0111 1010
8 1000 1011
9 1001 1100
Tablo 1.4: Decimal - BCD( 8421) – 3-ilave kod karşılığı
bulunuz.
(59)10 = ( ? )+3
Not: Aynı soru (59)10 = ( ? )Xs-3 code olarakta gösterilebilir.
Dönüştürme işlemi her bir onluk sistemdeki (decimal) rakamın dört bitlik BCD
karşılığı yazıldıktan ve her bir sayıya 3 (0011) ilave edildikten sonra bulunabileceği gibi,
onluk sistemdeki her bir sayıya üç eklenip en son yeni elde edilen her bir sayıyı BCD’ye
çevirirerek de yapılabilir.
(59)= 0101 1001
+ 0011 0011
1000 1100
(59)10 = ( 1000 1100 )+3
5+3= 8 sekizin ikili sistemdeki karşılığı 1000’dır. 9+3=12 on ikinin ikili sistemdeki
karşılığı 1100’dır.
Örnek 2:
Aşağıda verilen Decimal sayının 3 ilave kod karşılığını bulunuz.
(1386)10 = ( ? )+3
Dönüştürme işlemi her bir decimal rakamın dört bitlik BCD karşılığı yazılır ve her bir
basamağa 3 (0011) ilave edilir;
(1386) = 0001 0011 1000 0110
+ 0011 0011 0011 0011
0100 0110 1011 1001
(1386)10 = ( 0100 0110 1011 1001)+3
1.1.5. Parity (Eşlik) Kod (Hata Düzeltme Kodu)
Sayısal sistemler birbirleri ile haberleşirken bilginin değişmesi oldukça sık karşılaşılan
bir durumdur. Bilgi değişimlerini kontrol edebilmek ve gönderilen bilginin doğruluğunu
sağlamak amacı ile Parity (Hata Tespit ) kodları ortaya çıkmıştır.
Veriye özel bir bit ekleme yöntemi ile veri kontrolü sağlanabilir. Fazladan eklenen
eşlik biti (parity bit) verilen kod kelimesindeki hatanın bulunmasını sağlayacaktır.
Bu yöntemde hataların ortaya çıkarılması amacıyla BCD kodlu sayının sağındaki veya
solundaki basamağa ‘eşlik biti’ (parity bit) eklenir.
Gönderilecek bilginin içindeki 1 ya da 0’ ların tek mi çift mi olduğuna göre eşlik biti
değer alır. Eşlik biti; tek eşlik ve çift eşlik biti olmak üzere iki türlüdür.
Çift eşlik yöntemi: Gönderilecek bilgideki “1” bilgisinin sayısı çift ise (eşlik biti
dahil değil) çift eşlik biti “0” sıfır, tekse çift eşlik biti bir “1” olur.
Tek eşlik yöntemi: Gönderilecek bilgideki “1” bilgisinin sayısı çift ise (eşlik biti
dahil değil) tek eşlik biti “1” bir, tekse çift eşlik biti “0” sıfır olur.
Bu kod ile ilgili olarak unutulmaması gereken en önemli nokta, bu kodun sadece
hatayı tespit edebilmesidir. Bu kod, hatayı düzeltmez.
DESİMAL GÖNDERİLECEK BİLGİ ÇİFT EŞLİK BİTİ TEK EŞLİK BİTİ
0 0000 0 1
1 0001 1 0
2 0010 1 0
3 0011 0 1
4 0100 1 0
5 0101 0 1
6 0110 0 1
7 0111 1 0
8 1000 1 0
9 1001 0 1
10 1010 1 0
11 1011 1 0
12 1100 0 1
13 1101 1 0
14 1110 1 0
15 1111 0 1
Tablo 1.5: Binary ve parity kod karşılığı
1.1.6. Gray Kod
Minimum değişimli kodlar sınıfında yer alan gray kodunda sayılar arasındaki
geçişte sadece bir bit değişir.
Gray kodlama yöntemi, basamak ağırlığı olmayan bir kodlama yöntemidir. Basamak
ağırlığının olmaması, her bir basamaktaki sayıların basamak ağılıklarına göre karşılığının
olmamasıdır. Basamak ağırlığı olmadığından aritmetik işlemlerde kullanılması mümkün
değildir. Ancak hatayı azalttığından özellikle Analog-Sayısal dönüştürücülerde, bilgisayar
kontrollü cihazlarda oldukça tercih edilen bir kodlamadır.
Binary Sayıların Gray Koduna Çevrilmesi 1. Yöntem
 Binary olarak verilen ilk bit aşağıya indirilir.
 İlk bit ile ikinci bitin toplamı aşağıdaki bitin sağ tarafına yazılır.
 İkinci bit ile üçüncü bitin toplamı aşağıdaki diğer bitlerin sağına yazılır.
 Bitler bitene kadar iki bitin toplamı sağ bitin altına gelecek şekilde işleme
devam edilir.
“Toplama işleminde 1+1 =0 olmalıdır”.
Binary Sayıların Gray Koduna Çevrilmesi 2. Yöntem
 İkili sistemde verilen (binary) sayının en yüksek öncelikli bitinin (MSB)önüne
(en solunA) “0” sıfır konur,
 En düşük öncelikli bitten (LSB)başlayarak her bit sol yanındaki bit ile
kıyaslanmaya başlar
 Kıyaslanan iki bit birbirine eşit ise (her ikisi “1” ve ya “0”) gray kod hanesi “0”
sıfır yazılır.
 Kıyaslanan iki bit birbirine eşit değil ise (biri “1” diğeri “0”) gray kod hanesi
“1” bir yazılır.
Örneğin;
(10110) ikili sistemdeki (binary) sayısının 1. yönteme göre çözümü:
(10110)2=(11101)GRAY
(10110) ikili sistemdeki (binary) sayısının 2. yönteme göre çözümü:
Gray Kodunun Binary’ ye Çevrilmesi
 Gray kodlu ifadedeki ilk bit aşağı indirilir.
 ikinci bit ile aşağıya indirilen ilk bitin toplamı aşağıya indirilen bitin yanına
yazılır.
 Üçüncü bit, aşağıya indirilen ikinci bitle toplanır ve ikinci bitin yanına yazılır.
 Gray kodlu bitler bitene kadar işleme devam edilir.
Örneğin;
(11101) gray kodlu sayı için
(11101)GRAY = (10110)2
Aşağıdaki tablo 1.6’da decimal sayıların binary ve gray kod karşılıkları
gözükmektedir.
DESİMAL BİNARY GRAY
0 0000 0000
1 0001 0001
2 0010 0011
3 0011 0010
4 0100 0110
5 0101 0111
6 0110 0101
7 0111 0100
8 1000 1100
9 1001 1101
Tablo 1. 6: Decimal binary gray kod karşılığı
1.2. Kod Çeviriler (Code Convertor) ve Entegreleri
1.2.1. Kod Çeviriciler
Kod çevirici, Bileşimsel (Combinational) devreler grubuna dahildir. Bileşimsel
devrelerde giriş uçlarına uygulanan bilginin durumuna göre çıkıştan değişik bilgiler alınır.
Her bir giriş değeri için belli bir çıkış durumu ortaya çıkar.
Kod çevirici, bir kodlama yönteminde ifade edilen bilgiyi, başka bir kodlama
yöntemine çeviren lojik bir devredir. Örnek olarak, ikiliden BCD’ ye ikiliden gray koda,
gray koddan ikiliye ve BCD’ den 7 parçalı göstergeye kod çevirmeler verilebilir. Hesap
makinelerinde veya bilgisayarlarda kullanılan tuş takım / gösterge sistemi, kod çevirme
işlemlerinin bir- kaçının bir arada yapıldığı düzenektir.
1.2.2. BCD’ den Binary’ e Kod Çevirici (74184)
Kodlayıcılara örnek olarak BCD’ den Binary’ e çevirme işlemini örnek verebiliriz. Bu
uzun ve karmaşık işlemler bir tümleşik devre ile gerçekleştirilebilir. Şekil 1.1’de 74184
entegresi gözükmektedir. İlk şekil, bacak bağlantılarının ikincisi ise lojik olarak gösterimidir.
BCD, ikili kodlanmış onlu sistem demektir. Binary ikili sayı sistemdir. BCD’ den
direkt Binary’ e çevirmek için önce sayı decimale(onlu sistem) çevrilir. Ondan sonra Binary’
e çevrilir. Bir örnek verirsek;
Örnek: BCD olarak kodalanmı (1001 0111) sayısını Binary’ e çeviriniz.
İlk önce sayı decimale çevrilir,
(1001 0111)BCD (97)10
9 7
Daha sonra decimalden Binary’ e çevrilir,
(97)10 (1100001)2
Sonuçta;
(1001 0111)BCD = (1100001)2
bulunur.
Örnekte görüldüğü üzere işlem karmaşıktır. Bu işlemi gerçekleştirmek için karmaşık
bir lojik devre tasarlamak yerine 74184 kod çevirici entegresi kullanılabilir.
Not: Bu ve bundan sonra konulardaki entegreleri kullanabilmek için özelliklerinin iyi
bilinmesi gerekir. Ayrıntılı özellikler üretici firmaların internet üzerinden yayınladıkları data
sheet’ ler (bilgi sayfaları) üzerinde öğrenilebilir. http://www.alldatasheet.com sitesi bu
konuda oldukça faydalıdır.
Şekil 1.1: 74184 entegresi bacak bağlantıları ve lojik gösterimi
Kod çevirici entegre devrelerde G ucuyla gösterilen yetkilendirme (etkinleştirmeenable)
ucu vardır. Devrenin istenilen çalışmayı sağlaması için bu uç G = Lojik 0 (Şase)
yapılmalıdır. Eğer Lojik 1 yapılır ise çıkışların hepsi Lojik 1 olur. Devrenin besleme gerilimi
Vcc = 5V (Entegreler TTL olduğundan) olmalıdır
Şekil 1.2: 6 bitlik BCD koddan binary koda çevirici blok gösterimi
Şekil 1.2 incelenirse en düşük değerli(LSB)bit girişinin (A), çıkışa en düşük değerli bit
(20) olarak doğrudan bağlandığı görülmektedir. Böylece fazladan bir bit daha elde edilir.
Girişin birler hanesi dört bit olduğundan dolayı 0 ile 9 arasındaki BCD sayıları ifade etmek
için yeterlidir. Onlar hanesi ise iki bit olduğu için ancak 0 ile 3 arasındaki BCD sayılar
yazılabilir. Tablo 1.7’ de 74184 entegresi için doğruluk tablosu verilmiştir.
74184 entegresinde girişe en fazla (39)10 = (11 1001)BCD sayısı girilebilir. Bu durumda
çıkış ise (100111)2 olur. Bu çıkış bilgisini göstermek için ise 6 bit yeterlidir. Entegreni Y6,
Y7, Y8 uçları boş bırakılır. Eğer girilebilecek sayı büyütülmek istenirse şekil 1.3’teki entegre
bağlantıları gerçekleştirilebilir.
Şekil 1.3: 8 bitlik BCD koddan binary koda çevirici blok gösterimi
Şekil 1.3’te 8 bit BCD koddan 7 bitlik binary kod elde eden bir çevirici devresi
gözükmektedir. Burada tek bir entegre yeterli olmadığı için iki entegre kullanılmıştır.
Buradaki MSD en büyük basamak değerinin LSD ise en küçük basamak değerini gösterir.
İkinci entegrenin Y5, Y6, Y7, Y8 ucları gerek olmadığından boştadır.
DESİMAL
GİRİŞ UÇLARI (BCD) ÇIKIŞ UÇLARI (BİNARY)
ONLAR
HANESİ BİRLER HANESİ 2 5 2 4 2 3 2 2 2 1 2 0
B A D C B A Y5 Y4 Y3 Y2 Y1 Y0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1
2 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0
3 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1
4 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0
5 0 0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 1
6 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0
7 0 0 0 1 1 1 0 0 0 1 1 1
8 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0
9 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1
10 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0
11 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 1 1
12 0 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 0
13 0 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 1
14 0 1 0 1 0 0 0 0 1 1 1 0
15 0 1 0 1 0 1 0 0 1 1 1 1
16 0 1 0 1 1 0 0 1 0 0 0 0
17 0 1 0 1 1 1 0 1 0 0 0 1
18 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0
19 0 1 1 0 0 1 0 1 0 0 1 1
20 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0
21 1 0 0 0 0 1 0 1 0 1 0 1
22 1 0 0 0 1 0 0 1 0 1 1 0
23 1 0 0 0 1 1 0 1 0 1 1 1
24 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0
25 1 0 0 1 0 1 0 1 1 0 0 1
26 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 1 0
27 1 0 0 1 1 1 0 1 1 0 1 1
28 1 0 1 0 0 0 0 1 1 1 0 0
29 1 0 1 0 0 1 0 1 1 1 0 1
30 1 1 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0
31 1 1 0 0 0 1 0 1 1 1 1 1
32 1 1 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0
33 1 1 0 0 1 1 1 0 0 0 0 1
34 1 1 0 1 0 0 1 0 0 0 1 0
35 1 1 0 1 0 1 1 0 0 0 1 1
36 1 1 0 1 1 0 1 0 0 1 0 0
37 1 1 0 1 1 1 1 0 0 1 0 1
38 1 1 1 0 0 0 1 0 0 1 1 0
39 1 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 1
Tablo 1.7:. 74148 entegresi çevirici devresi doğruluk tablosu

Şekil 1.4’te 6 bitlik BCD’ yi Binary’ e çevirecek örnek bir devre şeması verilmiştir.
Şekil 1.4: 74184 entegresi kod çevirici devresi
1.2.3. Binary’den BCD’ye Kod Çevirici (74185)
Binary sayı, BCD’ ye çevrilmeden önce decimal sayıya çevrilir. Ondan sonra aynen
daha önce BCD kod elde ederken yaptığımız gibi, her bir basamak için dört bitlik karşılıkları
yazılarak BCD kod elde edilir. Örnek verecek olursak;
Örnek: Binary olarak verilen (1000111)2 sayısını BCD koduna çeviriniz.
İlk önce sayı decimale çevrilir,
(1000111)2 (71)10
Daha sonra decimalden BCD’ ye çevrilir,
(71)10 (0011 0001)BCD
7 1
Sonuçta;
(1000111)2 = (0011 0001)BCD
bulunur.
Binary’den BCD’ye Kod Çevirici (74185)
Binary sayı, BCD’ ye çevrilmeden önce decimal sayıya çevrilir. Ondan sonra aynen
daha önce BCD kod elde ederken yaptığımız gibi, her bir basamak için dört bitlik karşılıkları
yazılarak BCD kod elde edilir. Örnek verecek olursak;
Örnek: Binary olarak verilen (1000111)2 sayısını BCD koduna çeviriniz.
İlk önce sayı decimale çevrilir,
(1000111)2 (71)10
Daha sonra decimalden BCD’ ye çevrilir,
(71)10 (0011 0001)BCD
7 1
Sonuçta;
(1000111)2 = (0011 0001)BCD
bulunur.
Şekil 1.5’ te gözüken 74185 entegresi binary koddan BCD’ ye çevirici olarak piyasada
bulunmaktadır. Çalışma şartları (besleme ve yetki ucu) 74184 entegresi ile aynıdır

Şekil 1.5: 74185 entegresi bacak bağlantıları ve lojik gösterimi
Giriş, Binary ve 6 bitliktir. Alabileceği maksimum değer (111111)2 = (63)10 sayısıdır
ve bunu ifade edebilecek (111 0011)BCD BCD ifadesi için 7 bitlik çıkışı mevcuttur. Bu
durumu gerçekleştirebilecek devrenin blok şeması şekil 1.6’da gözükmektedir.

Şekil 1.6: 6 bit binary 7 bit BCD çevirici

Eğer bit sayısı artırılmak isteniyorsa Şekil 1.7’deki blok şemaya göre devre

kurulmalıdır. Daha ayrıntılı bilgi için 74184 ve 74185 entegrelerinin bilgi sayafaları

incelenebilir.

Şekil 1.8’ de 6 bitlik Binary’ i 7 bit BCD’ ye çevirecek örnek devre şeması

verilmiştir.

Yedi Parçalı LED Göstergeli Kod Çevirici ( Seven Segment Display)

Şimdiye kadar olan çevirme işlemleri ikili sayı sistemleri ile yapılmaktaydı fakat bu

sayıları bizim günlük hayatta alıştığımız şekilde göstermek için 7 parçalı led göstergelerini

(7 segment display) kullanırız. Resim 1.1 ve 1.2’ de farklı display çeşitleri görünmektedir.

Sayısal göstergelerin birçoğu, 0-9 arasındaki rakamları ve bazen 16’lık sistemdeki a-f

harflerini göstermek için 7 parçalı gösterge elemanını (7 segment display) kullanır. Yedi

parçalı göstergeler, parçalardan her birisi üzerinden akım geçtiği zaman ışık yayacak şekilde

özelliğe sahip (LED)malzemelerden yapılır. İçinden akım geçen parçalar ışık yayar ve

oluşturulmak istenen şekil ortaya çıkar. Parçalar için gerekli sinyaller, uygun kod çözücü

üzerinden elde edilir. Örneğin BCD’den 7 parçalı sisteme dönüştürme işi, 7446,7447 ve

4511 kod çözücü entegreleriyle yapılır.

Led’lerle yapılan göstergelerde her bir parça için bir adet led kullanılır. Parçalardaki

ledler doğru yönde gerilim uygulandığında (anoda “+” katoda “-“) ilgili led iletime geçerek

ışık yayar. Şekil 1.9’ da LED’ lerin bağlantı şekilleri gözükmektedir.

Yedi parçalı göstergeler, ortak katotlu (common cathode) veya ortak anotlu (common

anode) olarak üretilir. İhtiyaca göre bu göstergelerden biri tercih edilir. LED’ lerin katotları

birleştirilirse ortak katotlu, anatları birleştirilirse Ortak Anotlu olarak isimledirilir.

LED’ lerin boşta kalan uçları ise dışarıya parça (segment) ucu olarak verilir. Bu uçlar

a, b, c, d, e, f, g harflerinden biri ile isimlendirilir. Bu isimlendirme ve displayin bacak

bağlantıları şekil 1.10’ da gözükmektedir Display’in parça uçlarına seri bağlanan akım sınırlama dirençleri üzerinden uygun

gerilimler verildiğinde ışık verir. Burada gerilimlerin bağlantı yönlerine dikkat edilmelidir.

Her girişi tek tek anahtarla kontrol ederek istenilen rakamı display ekranında elde

etmek pratik bir çözüm değildir. Decimal rakamlara göre uygun çıkışlar veren bir kod

çözücü tasarlanmalıdır.

Şekil 1.11’ de yedi parçalı göstergede decimal sayıların, uygun girişler uygulandığı

takdirde, nasıl göründüğü çizilmiştir.

Yedi parça display için tablo 1.9’da decimal girişi bilgisine göre çıkış değerleri

verilmiştir. Tasarım yaparken bu tablo dikkate alınırsa. Yedi parça kod çözücü devre şekil

1.12’ deki lojik kapılarla dizayn edilir fakat burada gözüktüğü gibi bu karmaşık yapıyı devre

dizaynlarında kullanmak pratik bir çözüm değildir. Bunun yerine bu amaç için üretilmiş

entegreler tercih edilir.