Sömürgeciliğin Gelişmesinde Rol Oynayan Faktörler

Sömürgeciliğin Gelişmesinde Rol Oynayan Faktörler Sömürgecilikle emperyalizm deyimleri arasında kesin bir ayrım
yapılamamıştır. Günümüzde sömürgecilik deyimi son yıllarda kullanılmaz
olmuştur. Sebebi ise, dünyadaki sömürge alanlarının pek azolmasıdır. 1945 de Birleşmiş Milletler kurulduğu zaman 53-54 üyesi
vardı. Bugün ise 151 üyesi vardır. 20 yıl önce Afrika'da bağımsız devlet
sayısı 5 veya 6 idi, bugün 51 olmuştur. Bu devletlerin çoğunluğu
1960'dan sonra bağımsız olmuştur. Asya ve Ortadoğu da aynı şekildedir.
Ortadoğu devletleri 1945-1946 da bağımsızlıklarını almışlardır.
Asya ülkelerinde ise Çin ve Japonya hariç tutulursa İİ'inci Dünya
Savaşı sonunda bağımsız devlet yoktu. Bugün ise Asya'da sömürge
kalmamıştır.
Bugün "Sömürgecilik" yerine "emperyalizm" deyimi kullanılmaktadır.
O halde emperyalizm nedir? Emperyalizm: Bir devletin diğer
bir devlet üzerinde, ister maddi, ister manevi bir kontrol, nüfuz
kurması veya bir üstünlük sağlaması demektir.
Tarihte sömürge kurmak, büyük toprak kazanmak, büyük devlet
olmak için gerekli sayılmaktaydı. Sömürgecilik bazan dini sebeplere
dayanarak da olmuştur. Osmanlı devleti de din faktörüyle
yayılmaya çalıştığı zaman başka devletlerle çatışma haline gelmiş
ve askeri zorunluklar ortaya çıkınca birtakım topraklar stratejik ve
askeri bakımdan önem kazanmıştır. Bunun için sömürgecilik hareketleri
bazan askeri ve stratejik sebeplere de dayanmaktadır. İngiltere'nin
1878 de Kıbrıs'a yerleşmesi gibi. Asıl ekonomik ve siyasal
faktörler sömürgecilikte rol oynamaktadır.XİX'uncu yüzyılda doğan ve günümüze kadar tesirlerini devam ettiren
sömürgecilik tamamen ekonomik faktörlere dayanmaktadır. 1875
yılında Afrika'nın Avrupa sömürgeciliğine konu olan kısmı kıtanın
1/10'i kadardır. 1895 yılında Afrika'nın batı sömürgeciliğine konu olmayan
kısmı 1/10'dir. 1890'la 1913 arasında Avrupa sömürgeciliğinin
gelişmesi sonucunda Avrupa devletlerinin sömürgecilik yoluyla kazandıkları
toprak ve nüfus şöyledir :
Ülke-Kazandığı toprak-Kazandığı nüfus
İngiltere-4.250.00 mil-66.000.000
Fransa-3.500.00 mil-26.000.000
Rusya (Asya)-500.000 mil-6.500.000
Almanya-1.000.000 mil-13.000.000
Belçika (Kongo)-900.000 mil-8.500.000
İtalya-185.000 mil-750.000
Avrupa'yı 1890'lardan itibaren sömürgeciliğe iten faktör tamamen
ekonomiktir. 1870'lerden sonra endüstrinin gelişmesi başlıcaekonomik faktör olarak görünmektedir. Endüstrinin gelişmesi ortaya
bir takım önemli problemler çıkarmaktadır: Endüstri geliştikçe üretim
artmıştır, üretim arttıkça endüstri ülkelerinin kendi nüfusları bu
üretimi tüketemez olmuşlardır. Bir üretim fazlası ortaya çıkmıştır.
Bu üretim fazlasını dağıtacak alanlar aramaya başlamışlardır.
Öte yandan endüstrinin ham madde problemi ortaya çıkmıştır.
Avrupa'nın sınırlı ham madde kaynağı karşısında yeni ham madde
kaynakları, ham madde sağlayacak topraklar elde etme zorunluluğunu
ortaya çıkarmıştır. Ekonomik gelişme bakımından 1913 yılında
Almanya'nın ithalatının % 87'sini ham madde ve yiyecek teşkil ediyordu.
Bu nisbet Fransa için % 80 ve İngiltere için de % 80'dir. Bu
ülkelerde görüldüğü gibi gittikçe artan bir ham madde ihtiyacı ortaya
çıkmıştır. 1913 yılında Alman ihracatının % 66'sını endüstri mamulleri,
Fransız ihracatının % 60'ını ve İngiliz ihracatının % 66'sını
teşkil etmiştir.
Endüstrinin bu gelişimine paralel olarak milletlerarası ticaret de
aynı şekilde genişlemiştir. Mesela dünya ticaretinin hacmi 1870 yılında
58 milyar Frank iken, 1913 yılında 200 milyar Franktır. Aynı paralelde
olmak üzere, 1800 yılında Avrupa'nın kömür üretimi sadece
15 tondur. 1900 yılında 700 milyon ton, 1913 de 1.2 milyar tondur.
1890 yılında petrol üretimi 10 milyon ton iken 1900 yılında 20 milyon
tona, 1910 yılında 44 milyon tona ve 1913 yılında da 52.600.00 tonaçıkmıştır. Petrol üretimindeki bu artış sömürgecilik bakımından yeni
mücadelelere yol açmıştır.
19'uncu yüzyılda ve 20'inci yüzyılın başında, sömürgeciliğln en etkili
vasıtalarından biri demiryoludur. Demiryolu, bilhassa Asya ve Afrika'da
sömürgeciliğin gelişmesinde en müessir vasıta olmuştur. 1890 yılında
dünyadaki demiryollarının uzunluğu 617.000 km., 1913 de % 80
nispetinde artmak suretiyle 1.104.000 km. oluyor. 1890-1913 devresinde
Asyada demiryolu artışı % 127'dir. Afrika'da ise bu oran % 270'dir.
19'uncu yüzyılda sömürgeciliğin iki aktif alanı, Afrika ile Uzak Doğu
olmuştur. Orta ve Güney Amerika, yani Latin Amerika, Amerika Birleşik
Devletlerinin nüfuzu altına girmiş ise de, bu durum, Afrika ve
Uzak Doğudan farklı olarak, doğrudan doğruya bir sömürgecilikten
ziyade, özel bir münasebet düzeni şeklinde ortaya çıkmıştır.