Monroe Doktrini

Monroe Doktrini Birleşik Amerika, kuruluşunun ilk yıllarından itibaren bu politikayı
izlemekle beraber, Avrupalılar Amerika'nın yakasını bir türlü bırakmak
istemedi. Birleşik Amerika'nın çabalarına rağmen Avrupalılar,
şu veya bu vesile ile Amerika'yı kendi politik oyunlarının içine
çekmeye çalıştılar. Mesela; 1789 da Fransız İhtilali patlak verdikten
sonra ihtilal hükümetleri, bağımsızlık savaşında Amerika'ya yaptıkları
yardımdan destek bularak, Avrupa devletlerine karşı yaptıkları
savaşlarda Birleşik Amerika'yı da kendi yanlarına almak için çok
çalıştılar. Amerika ise ihtilal Fransa'sına sempati duymakla birlikte,
Avrupa savaşlarına katılmamak için her türlü direnmeyi gösterdi.
Yine Fransız ihtilali ve Napolyon savaşları sırasında İngiltere de
Birleşik Amerika'yı kendi yanına çekmek için çalıştı. Her ne kadar
şimdi bağımsız ise de, Amerika ile İngiltere arasında geleneksel ve
kültürel bağlar mevcuttu. İngiltere bundan yararlanmak istedi. Lakin
Amerikalılar İngiltere'nin bu çabalarına da karşı koydu.
1818-1822 Kongreler Devri dediğimiz dönemde, Avrupadaki liberal
hareketler bilhassa Almanya, İtalya, İspanya'da kendisini göstermiştir.
Denebilir ki İspanya'daki liberal baskı ve ayaıklanmalar en şiddetlisi
olmuştur. İspanya'daki hürriyetçi harekete İspanya kralı hakim
olamayınca Dörtlü İttifak (İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya)
devletlerinden yardım istedi ve bu devletler de, şimdi Dörtlü ittifak'ın
yeni üyesi olan (yani ittifak artık beşli olmuştu.) Fransa'yı bu işle
görevlendirdiler. Gerçekten Fransa İspanyadaki ayaklanmaları bastırdı.
Lakin İspanya Kralı, Avrupa'nın büyük devletlerinden bu kere
yeni bir istekte bulundu: İspanya, İhtilal savaşları sırasında Napolyon'un
işgali altına girmiş ve bu işgal durumu 1815'e kadar sürmüştü.
Bu süre içinde İspanya'nın Amerika kıtalarındaki sömürgeleri ile
olan bağları zayıfladığı için ve öte yandan, hem birleşik Amerika'nın
bağımsızlık hareketi ve hem de Fransız ihtilalinin etkisi ile sömürgeler
de bağımsızlık için ayaklanmışlardı. İspanya, büyük devletlerden,
sömürgelerdeki bu bağımsızlık hareketlerinin bastırılması için
de kendisine yardım edilmesini istedi. Başta İspanya'daki liberal
hareketi bastıran Fransa olmak üzere İngiltere ve Rusya da, Latin
Amerika'daki bu bağımsızlık hareketlerini, bastırmak isteği ile öne
atıldılar. Gerçekte her üç devletin de hesabı aynı idi: Bu bağımsızlık
hareketlerini bastırdıktan sonra, sömürgeci devletler olarak Latin Amerika'da
İspanya'nın yerini almaktı. Böylece geniş sömürge kaynaklarına
sahip olacaklardı.
Avrupadaki bu gelişmeyi Birleşik Amerika endişe ile izledi. Çünkü
bağımsızlığının ilk gününden beri Amerika Avrupadan uzak durmaya
ve hatta Avrupadan kaçmaya çalışmıştı. Şimdi ise, Latin Amerika
halklarının bağımsızlık savaşını bastırmayı bahane eden Avrupa
ülkeleri, birer sömürgeci devlet olarak gelip Amerika kıtalarına, Orta
ve Güney Amerika'ya yerleşeceklerdi. Bunun sonucunda da, Avrupalıların
bu kıtada oynayacakları politik oyunların içine Birleşik Amerika
da çekilmiş olacaktı. Kısacası Birleşik Amerika Avrupa'dan kaçarken
Avrupa adeta Amerika kıtalarında Birleşik Amerika'nın eteğine
yapışıyordu. Bu durumu Birleşik Amerika'nın selameti bakımından
tehlikeli bulan 5'inci Cumhurbaşkanı James Monroe, 2 Aralık 1823
günü Amerikan Kongre'sine bir mesaj gönderdi. (Amerikan siyasi
sisteminde Kongre, Temsilciler Meclisi ile Senato'dan meydana
gelmektedir.) Bu mesajda başkan Monroe, Amerikan dış politikasının
temel ilkeleri olarak şu iki hususu belirtiyor ve Kongre'nin de bu iki
temel ilkeyi onaylamasını istiyordu.
1) Başkan Monroe'ye göre, Birleşik Amerika Avrupa'nın işlerine
karışmamaktadır. Amerika'nın Avrupa ile hiç bir politik ilgisi yoktur
ve Avrupa işlerine karışmayacaktır. Buna karşılık; Avrupa devletleri
de Amerika kıtalarının iç işlerine karışmamalıdırlar ve Amerika kıtalarından
uzak durmalıdırlar.
2) Amerika'nın bu isteğine rağmen, eğer herhangi bir Avrupa
devleti Amerika kıtalarına ayak basar ve bu kıtalarda bir sömürgecilik
teşebbüsünde bulunursa, Amerika Birleşik Devletleri bu hareketi
düşmanca bir hareket sayacak ve Avrupa devletleri Birleşik Amerika'yı
karşısında bulacaktır.Amerikan Kongresi Başkan Monroe'nin teklif ettiği bu iki dış
politika ilkesini onayladığı ve Amerikan dış politikasının esasları olarak
kabul ettiği gibi; Avrupa devletleri ve özellikle Rusya, Fransa ve
İngiltere de Amerikanın bu sert tutumu karşısında, İspanyol sömürgelerindeki
bağımsızlık ayaklanmalarını bastırmak için herhangi bir
teşebbüste bulunmaya cesaret edemediler.
Amerikan dış politikasında Monroe Doktrini adını alan bu dış politikanın
ilk sonucu şu oldu ki; Avrupa devletlerinin İspanya'ya yardım
edememesi dolayısıyla, 1820-1830 arasında, bütün İspanyol sömürgeleri
bağımsızlıklarını kazandılar. Kısacası Latin Amerika ülkelerinin
bağımsızlığı Birleşik Amerikanın Avrupa karşısındaki sert tutumu
ve Monroe Doktrini sayesinde gerçekleşmiş olmaktaydı.

Monroe Doktrininin Tatbikat'taki Özellikleri

Monroe Doktrini denen, Avrupa işlerine karışmama, Avrupadan
uzak kalma ve buna karşılık da Avrupa devletlerini Amerika kıtalarının
işlerine karıştırmama politikası bundan sonra İİ'inci Dünya Savaşına,
daha açık bir deyişle 1941 yılına kadar devam etmekle beraber,
bu doktrin uygulama alanında bazı ilgi çekici gelişmeler geçirmiş

ve bazı özellikler göstermiştir. Şöyle ki:1) Monroe Doktrini Amerikanın Avrupa işlerine karışmamasını
ve Avrupalıların da Amerikalıların işlerine karışmamalarını öngörmek
suretiyle, Amerika Birleşik Devletlerini adeta dünya politikasının dışında
tutmuştur. Fakat böyle bir politikanın önemli bir şartı vardı:
Herhangi bir şekilde Birleşik Amerikanın bağımsızlığına ve toprak
bütünlüğüne bir devlet veya devletler tarafından bir tehdit yöneltilirse,
Amerika herhangi bir Avrupa devleti ile siyasal veya askeri işbirliğine
girebilirdi. Nitekim 1917 de İ'inci Dünya Savaşına Amerika'nın
katılmasının sebebi, Almanya'nın, Amerikanın toprak bütünlüğünü
parçalayabilecek bazı tertip ve teşebbüslere girişmiş olmasıydı. Keza,
Amerika'nın İİ'inci Dünya Savaşına katılması da, Japonya'nın 1941
yılında Birleşik Amerika'ya saldırıda bulunması üzerine olmuş ve
Amerika Avrupa devletleri ile birleşerek saldırganlara karşı savaşmıştır.
2) Monroe Doktirinin tatbikattaki ikinci özelliği, Birleşik Amerika'nın
Latin Amerika ülkeleri üzerinde kurduğu ekonomik ve siyasi
nüfuz ve hatta kontroldur. Gerçekten, Latin Amerika ülkelerinin
İspanyol Sömürgeciliğinden yakalarını kurtarıp bağımsızlığını
kazanmalarında, Birleşik Amerika'nın Avrupa devletleri karşısında takındığı
tutum ve Monroe Doktrini çok önemli ve müessir bir rol oynamıştı.
Bundan dolayı Latin Amerika ülkeleri Birleşik Amerika'ya bundan
sonra bir ağabey olarak bakmışlardır. Bu ise, Avrupayı Amerika'lılardan
çıkaran ve uzaklaştıran Birleşik Amerika'ya bu ülkeler üzerinde
siyasal bir nüfuz ve etki kurmak imkanını sağlamıştır. Özellikle
19'uncu yüzyılın sonlarına doğru Amerikan ekonomisi gelişip güçlendikçe
Amerika bu ülkeler üzerinde bir de ekonomik etki ve kontrola sahip
olmaya başlamıştır. Birleşik Amerika, Latin Amerika ülkeleri üzerindeki
bu etkisini, çıplak bir nüfuz ve kontrol şeklinden çıkarmak için
1880'lerden itibaren Pan-Amerikanizm, yani bir Amerikalılar Birliği
fikrini ortaya atmıştır. Bu fikir, Pan-Cermanizm, Pan-İslavizm gibi,
bütün Amerikalıların bir araya gelmesini ifade ediyordu. Pan-Amerikanizm,
bütün Amerikan ülkeleri arasında bir kader ortaklığı yaratmaya
ve her iki kıtadaki milletlerin ortak meseleleri üzerine eğilmeye
çalışmıştır.
İİ'inci Dünya Savaşından sonra milletlerarası politikanın yapısında
ve şartlarında meydana gelen değişmeler sonucu, Birleşik Amerika'nın
Latin Amerika ülkeleri üzerindeki etki ve kontrolu bir hayli
azalmış bulunmaktadır.
3) Monroe Doktrini ile Amerika Avrupadan kaçmakla beraber,
19'uncu yüzyıl boyunca Amerikan dış politikasının geçirdiği gelişmeler,
Amerika'yı Atlantiğin ötesinde değil, Pasifiğin ötesinde Avrupa devletleri
ile karşı karşıya getirmiş ve Amerika Avrupa devletlerinin politikalarına
dolaylı olarak katılmak zorunda kalmıştır. Bu gelişmeyi
şu şekilde özetleyebiliriz:Amerika bağımsız olduğu zaman, sadece Atlantik kıyılarında 13
koloni halindeydi. 1803 yılında Napolyon, bütün Missisipi nehri bölgesini
kapsayan ve bir Fransız sömürgesi olan Louisiona sömürgesini
Birleşik Amerika'ya para ile sattı ve bu suretle Amerika'nın toprakları
kıtanın ortalarına kadar genişlemiş oldu. Bundan sonra Amerika
bir yandan da yeni ekonomik kaynaklar bulmak amacı ile Pasifik
kıyılarına doğru topraklarını genişletmeye çalıştı. İlk önce Florida'yı
İspanya'dan alan Amerika, 1840'larda İspanya ile yaptığı savaşlarla
bugün Amerika'nın güney eyaletlerini teşkil eden Kaliforniya, Yeni
Meksiko, Arizona ve Texas topraklarını ele geçirdi. Böylece 19'uncu yüzyılın
ortaları geldiğinde, Birleşik Amerika Pasifik kıyılarına kadar
ulaşmış ve yayılmış bulunmaktaydı. Amerikan halkı Pasifik kıyılarına
ulaştıkdan sonra, denizcilik ve balıkçılık sebebi ile Pasifik Okyanusunda
faaliyette bulundular ve bunun sonucu olarak başta Hawaii
adaları olmak üzere bir takım adaları ele geçirdiler. 1842'den itibaren
Çin'in ve 1854'ten itibaren de Japonya'nın batıya açılması sonucu,
diğer Avrupa devletlerinin yaptığı gibi, Amerika da özellikle Çin
ile ilgilenmeye başladı. Çin'de yatırımlar yaparak bu ülkede bir takım
ekonomik çıkarlar kurdu. Bu sırada bütün Avrupa devletleri de
Çin'i sömürmek için Çin'in başına üşüşmüşler ve sömürmeye başlamışlardı.
Öte yandan, 19'uncu yüzyılın sonunda Amerika'nın İspanya ile yaptığı
bir savaşın sonucu Amerika Uzak Doğu'ya daha fazla girdi. Bu
savaş Küba yüzünden çıkmıştır. Küba bir İspanyol sömürgesiydi.
Küba'lılar1868 yılından beri bağımsızlık için İspanya ile mücadele etmekteydiler.
Birleşik Amerika Küba'nın bağımsızlık mücadelesine
doğrudan karışmamakla beraber, bu bağımsızlık hareketini destekliyordu.
Çünkü, bir defa İspanya'nın Küba'dan çıkması demek, son
Avrupa devletinin Amerika kıtalarından uzaklaşması demek olacaktı.
İkincisi, Küba çok şeker üretiyordu ve Amerika Küba'da şeker kamışı
tarımına önemli yatırımlar yapmıştı. Üçüncüsü, İspanya'nın Küba'da
bulunmasını Amerika kendi güvenliği ve aynı zamanda Orta Amerika'nın
güvenliği bakımından da hoş karşılamıyordu. Küba hilal şeklindeki
Meksika körfezinin ağzında bulunuyordu ve İspanya, hem
Birleşik Amerika'nın güney kısımlarını ve hem de Orta Amerika'daki
ülkeleri kontrol edebilecek durumdaydı. Yani Amerika için Küba'nın
stratejik ehemmiyeti vardı.
Söylediğimiz gibi, Küba'nın bağımsızlık mücadelesine Amerika
doğrudan doğruya karışmak istemedi. Fakat 1895 yılından itibaren
Küba'daki bağımsızlık mücadelesi şiddetlenince işin şekli değişti. Küba'lı
milliyetçilerle İspanyollar arasındaki silahlı mücadele, Küba'da
bulunan Amerikalıların can ve mal güvenliğini tehdit eder bir hal alması
üzerine Amerika Havana limanına, Amerikalıları korumak amacı
ile bir savaş gemisi gönderdi. Bu gemi 1898 Şubatında bir gece
bilinmeyen sebeplerle infilak etti ve battı, 260 kişi öldü. Bu olay Amerikan
kamu oyunda büyük tepki yarattı ve bu işi İspanyolların yaptığı
kanısına varıldı. Bunun üzerine Amerika 1898 Nisanında İspanya'ya
savaş açtı. Bu savaş birkaç ay sürdü ve İspanya ile Amerika arasında
barış yapıldı. Bu barış ile İspanya Filipinleri, Pasifikteki Guam
adasını ve Karayipler Denizinde bulunan ve Küba'ya yakın olan
Puerto Rico adasını Amerika'ya terketti. Bu toprak kayıplarına karşılık
Amerika da İspanya'ya 20 milyon dolar ödedi.
Filipinlerin Amerika'nın eline geçmesi, Amerika'nın Uzak Doğu
politikasının içine daha fazla girmesinde yeni bir faktör olmaktaydı.
Başka bir deyimle, Filipinleri ele geçiren Amerika şimdi bir Uzak
Doğu devleti oluyordu.